Орос, Монголын хамтын ажиллагаа: хилийн боомт, гаалийн татвар, эрүүл мэнд
Айнек гол-Бага Илэнх хилийн боомтыг “Алтаргана” наадмаас өмнө нээнэ.
Бүгд Найрамдах Буриад улсын засгийн газрын тэргүүн Алексей Цыденов болон Монгол Улсын Боомтын сэргэлтийн Үндэсний хорооны дарга, сайд Б.Тулга нарын өнгөрөгч баасан гарагт болсон зөвлөгөөнөөс ингэж шийдвэрлэсэн юм.
Хиагт-Алтанбулаг Олон улсын хилийн боомтын талаарх шийдвэрүүдээс гадна Алтаргана наадын хүрээнд “Айнек гол-Бага Илэнх” хилийн шалган нэвтрүүлэх цэгийг наадмын оролцогчид болон зочдод түр нээхээр тогтсон юм. “Хэдий түр хугацаанд боловч бүх дүрэм журмыг манай хууль тогтоомжуудын дагуу хэрэгжүүлэх ёстой тул үүнд оросын эрх бүхий байгууллагуудтай нэмэлт тохирч шийдэх ажлууд шаардлагатай болно. Энэ асуудлыг бид нэмэлтээр гүйцэтгэх юм. Манай хоёр улс эдийн засгаа хөгжүүлж, бараа эргэлтээ нэмэгдүүлэх сонирхолтой байна. Тиймээс манай хүмүүс аялж зорчиж, аж үйлдвэрлэл, худалдаа хөгжиж, хамтын ажиллагаагаа урагш ахиулахын төлөө бид ажиллаж ирсэн, цаашид ч ажиллах болно, – гэж Буриадын тэргүүн тэмдэглэн хэлэв.
Энэ бол өнгөрсөн оны 10 дугаар сард Орос-Монголын худалдаа эдийн засаг, шинжлэх ухаан-техникийн хамтын ажиллагааны асуудлаарх засгийн газар хоорондын комиссын хүрээнд байгуулсан тохиролцоонуудыг хэрэгжүүлж байгаа хэрэг юм. Энд сануулахад, Орос-Монголын Засгийн газар хоорондын 25 дугаар хуралдаан өнгөрсөн 10 дугаар сарын 23-24-нд болж, Монгол улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсэх, ОХУ-ын засгийн газрын дэд дарга Виктория Абрамченко нар оролцсон юм. Орос-Монголын худалдаа-эдийн засаг, шинжлэх ухаан-техникийн хамтын ажиллагааны асуудлаарх засгийн газар хоорондын комисс 1991 онд байгуулагдсан юм. Комиссын хуралдаан Москва болон Улаанбаатарт ээлжлэн болдог юм.
ХИЛ ГААЛЬ НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВ
Хуралдааны бас нэг үр дүн нь Монгол улсаас 375 нэр төрлийн ХАА-н бүтээгдэхүүний татварыг тэглэх шийдвэр байсан юм. Евразийн эдийн засгийн холбоо болон Монгол улс хооронд татваргүй худалдаа хийх түр хэлэлцээр гурван бүлэг бараанд хамааралтай. “Мах, махан бүтээгдэхүүний” төрөл нь монголын үйлдвэрлэгчдэд үхэр, хонь, адуу болон бусад махыг оросын зах зээлд гаргах хэмжээгээ мэдэгдэхүйц нэмэгдүүлэх боломжийг олгоно. Монголын арьс ширээр Орост худалдаалах гутал, цүнх, бээлий, бүс бусад бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэнэ. Монголын үйлдвэрлэгчид мөн ноос ноолууран бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлэх боломж бүрдэх юм. Шинжээчдийн үзэж байгаагаар, татваргүй худалдааны хэлэлцээрийн дүнд монголын экспортын нэр төрөл нэмэгдэж, хэмжээ нь ч бас өсөх юм. Энд дурьдахад, өнөөдөр хоёр улсын бараа эргэлтэд Монголын эзлэх хувь 5 хувь дөнгөж гаран байгаа юм. Оросын худалдааны төлөөлөгчийн газрын дүн мэдээгээр, Монгол улс ойрын гурван жилд экспортоо 2-3 дахин өсгөх боломжтой. Түүнээс гадна Монгол улс Евразийн эдийн засгийн холбоотой ойртон нягтарсанаар Монгол улсын Орос болон Хятадтай залгаа хил дээрх чөлөөт худалдааны бүсүүдийн хөгжилд шинэ түлхэц үзүүлэх юм. ЕАЭЗХ-той худалдааны хэлэлцээр хэрэгжүүлснээр хэтдээ Буриадтай залгаа хилийн “Алтанбулаг”_ Оросын Алтайн хязгаартай залгаа “Цагааннуур” чөлөөт худалдааны бүсүүдийг олон улсын худалдаа, тээвэр логистикийн төв болгон хөгжүүлэх ажилд сэргэлт болох юм. Монголын тал өөрийн зүгээс, оросын элэгний вирусын эмчилгээнд хэрэглэгддэг булевиртид хэмээх бэлдмэлийг гаалийн татвараас чөлөөлсөн юм. «Монгол улс Д вирусээр үүсгэгддэг үрэвслийн эмчилгээний эм бэлдмэлийг ОХУ болон АНУ-аас импортлохоор шийдвэрлэлээ. Оросын булевиртид бэлдмэлийг гаалийн татвар болон нэмүү өртгийн албан татвараас чөлөөлөх тухай хуулийг парламентаар батлах болно” гэж Улсын Их хурлын хэвлэлийн алба мэдээлжээ. Энэ нь Монгол улсын ЭМЯ-ны сайд С.Чинзориг, Оросын ЭМЯ-ны сайд М.Мурашко нарын өнгөрөгч хоёрдугаар сарын дундуур Улаан-Үд хотод хийсэн уулзалтын үеэр хүрсэн тохиролцооны үр дүн юм.
Эрүүл мэндийн манаанд
Энэ үеэр хэлэлцэж тохирсон асуудлын нэг нь Монгол улс Бүгд найрамдах Буриад улсад элэгний Д вирусийн эмчилгээнд хамрагдах иргэдийнхээ зардлыг төрөөс даах тухай юм. Улаан-Үд хотод ийм өвчнийг эмчлүүлэх зардал сарын 165-175 мянган рубль байдаг. Талууд энэ үнийг 135 мянган рубль болтол бууруулах боломжийг хэлэлцэж байгаа бөгөөд учир нь энэ өвчнөөр өвчлөгсдийн дийлэнх хувийг тэтгэврийн өндөр настнууд эзэлдэг байна.
Үүнээс гадна Монгол улс Оросоос өндөр технологийн эмнэлгийн тоног төхөөрөмж авч ашиглах сонирхолтой байна. «Бид хамтын ажиллагааны олон асуудлыг хэлэлцлээ. Эрүүл мэндийн салбарт тодорхой шийдлүүдийг хэрэгжүүлэх чиглэлээр хамтарсан хөтөлбөрүүд боловсруулах, мөн өндөр технологийн аппаратуудыг Монголд сурталчлах нэвтрүүлэх ажлыг хамтран хэрэгжүүлэхээр хэлэлцлээ, - гэж ноён Чинзориг ярив.
Хоёр орны хамтын ажиллагааг үргэлжлүүлэх хүрээнд Буриадын ЭМ-ны сайд Евгения Лупудоваг дагалдан Оросын анагаах ухааны их сургуулийн халдварт өвчин, тархвар судлалын тэнхимийн профессор, анагаах ухааны доктор Елена Климова Монголд очжээ. «-Одоо бидэнд богино хугацаанд “Дельта” вирус бүхий өвчтнүүдийг замчлах замын зураг боловсруулах шаардлага тулгарч байна. Оросын мэргэжилтнүүдэд хуваалцахад бэлэн сайн туршлага хуримтлагдсан, Буриадын эмнэлгийн төвүүд ч Монголын өвчтнүүдийг хүлээж авахад бэлэн байна” гэж Буриадын ЭМЯ-ны сайд Евгения Лупудова ярив.
Тус яамны мэдээгээр, Монгол улсад элэгний вирусын өвчлөл өргөн дэлгэрснээс тус улс 2023 оны дүнгээр, хавдрын шалтгаан нас баралтаар дэлхийд тэргүүлэх үзүүлэлттэй байна. Тус улс дахь таван нас баралт тутмын нэг нь хорт хавдар, тэр дундаа элэг болон ходоодны хавдраас үүдэлтэй байна. Дэлхийн 180 улсаас Монгол улс элэгний хорт хавдрын өвчлөлөөр тэргүүлж байна. Өвчтнүүдийн олонх нь Орос улс руу, ялангуяа Бүгд найрамдах Буриад улс дахь Цөмийн анагаахын төвийг зорьж байна. Тэрчлэн Монгол улсын Нэгдүгээр төв эмнэлэг болон Буриадын Н.А.Семашкогийн нэрэмжит Улаан-Үд хотын эмнэлгийн хооронд хамтын ажиллагааны санамж бичиг байгуулсан юм. Энэ хүрээнд Буриадын эрхтэн шилжүүлэн суулгах төвийн мэргэжилтнүүд мэргэжил нэгтнүүдийнхээ туршлагыг практик дээр судлах боломжтой болох юм.
Тусламжийн гар
Байгаль цаг уурын бэрхшээлд өртөж олон тооны малаа алдсан монголын малчдад Буриадаас үр тариа, хүчит тэжээл хэлбэрээр үзүүлсэн хүмүүнлэгийн тусламжийг монголчууд цагаа олсон, нэн хэрэгцээт тусламж хэмээн үнэлсэн юм. Буриадын Баргузин, Бичур, Заиграевск, Кабанск, Курумканск, Хиагт, Мухаршивэрт, Тарвагатайн районуудын 27 аж ахуйгаас хөрш орондоо тусламж хүргүүлжээ.
Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ тус улсад суугаа ОХУ-ын элчин сайд Алексей Евсиковыг хүлээн авч уулзах үеэрээ, мал олноор үхэж үрэгдэж байгаа үед малчдад зориулж 8500 тонн хүчит тэжээл хүмүүнлэгийн тусламж болгож илгээсэн Оросын засгийн газарт талархлаа илэрхийлжээ. Монголын Засгийн газрын тэргүүн энэ тусламж хүнд цаг үеийг даван туулахад нь тус болж байгааг мөн тэмдэглэж байв.
Буриадад сүүлийн гурван жил дараалан үр тарианы ургац өсжээ. 2023 оны дүнгээр гэхэд, сүүлийн 23 жилийн дээд амжилтаа эвдсэн байна. Үр тарианы нийт ургац 140,6 мянган тонн болж 2022оны түвшнээс 20,5 хувиар нэмэгджээ. Үр тарианы дундаж ургац нэг га талбайгаас 20,7 центнерт хүрсэн байна. Ах дүү Монголын арод түмэнд хүргэх тусламжийн эхний хэсгийг Оросын засгйн газрын даалгавраар 3 дугаар сарөн 17-нд Хиагтын авто тээврийн шалган нэвтрүүлэх цэгт гардуулан өгсөн юм. Энд Буриадын тэргүүн Алексей Цыденов Монгол улсын шадар сайд С.Амарсайхантай уулзалт хийсэн юм. Оросын засгийн газар хүмүүнлэгийн тусламжийг улсын хилээр хялбаршуулсан журмаар гаалийн татваргүй нэвтрүүлэхийг мөн даалгажээ. .
Хамтын дурсгал
Хоёр орны хамтын ажиллагаа үргэлжилсээр - энэ онд Халхын голын тулааны 85 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэхтэй холбоотой өргөн ёслол болно. Монгол улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Оросын Ерөнхийлөгч Владимир Путин, БНХАУ-ын дарга Ши Жиньпин нарыг энэ ойн арга хэмжээнд урьсан юм. Энэ оны 8 дугаар сард болох энэ ойн гол баяр ёслолд зориулж Монгол улсын засгийн газрын холбогдох тушаал гарчээ. Энд, “Халхын голын тулааны ялалтын 85 жилийн ойг энэ тулаанд оролцсон баатруудын гавьяаг мөнхжүүлж ОХУ-тай найрамдал, хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх зорилгоор 2024 оны 8 дугаар сард тэмдэглэх болно” гэжээ.
Харин ирэх долдугаар сарын 26-28-нд Монгол улсын Булган аймагт Буриад түмний Алтаргана-2024 наадам болно. Энэ наадамд бэлтгэх хүрээнд Булган аймгийн засаг дарга Б.Ариун-Эрдэнэ Улаан-Үд хотод хүрэлцэн очсон бөгөөд тэрээр наадмын зохион байгуулалтад Буриадын талаас тусламж хүсч ханджээ.